-آثار اجتماعي انتظار
-آثار اعتقاد به امام زمان
-آثار دعا براي فرج امام زمان
-آثار الصادقين (جلد 29)
-آئين جهاد از ديدگاه امام علي (ع)
-آئين نياكان پيامبر اسلام
-آثار اسلامي مكه و مدينه (بقيع و آثار تاريخي آن)
-آثار الصادقين (جلد 03)
-آثار امامت
-آثار انتظار
-آثار الصادقين (جلد 29)(2439)
-آئين جهاد از ديدگاه امام علي (ع)(2381)
-آفتاب ولايت(2223)
-آثار اجتماعي انتظار(2136)
-خاتم الانبياء(1993)
-آئين نياكان پيامبر اسلام(1944)
-آيا ظهور نزديك است ؟(1933)
-آثار اعتقاد به امام زمان(1863)
-عصر زندگي(1861)
-طب الامام الكاظم (الطب البديل لحفظ الصحة و العمر الطويل)(1636)
کد مطلب:5258 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:307
رابطه مقابله با مشكلات جواني از ديدگاه نهج البلاغه
آشنايي با نهج البلاغه
>پيشگفتار
>شناسايي نهج البلاغه
پيشگفتار
سپاس و حمد بيكران سزاوار خداوندي است كه ما را نعمت عظماي كتاب قرآن بخشيد و در پرتو درخشان آن رسالت حضرت ختمي مرتبت محمد بن عبدالله صلي الله عليه و آله و سلم و ولايت و امامت مولي الكونين حضرت امام علي (ع) را بر امت اسلام ارزاني داشت و جان و عقول بشير را از حمايت و هدايت بي منتهاي معارف دو كتاب عظيم «قرآن» و «نهج البلاغه» سيراب گردانيد.
احساس فزاينده ي تشنگي نسل جوان در كسب معارف ناب اسلام عزيز و روي آوردن به كتاب شريف نهج البلاغه در سالهاي اخير مسئوليت نهادهاي فرهنگي كشور را دو چندان كرده است. اين خيزش اميد بخش نسل نو، آينده ي تابناك و گسترش حقيقت
[ صفحه 8]
معارف اسلامي را نويد مي دهد.
اداره ي كل امور فرهنگي و هنري معاونت پرورشي وزارت آموزش و پرورش ضمن آگاهي و معرفتي كه به اين امر مهم دارد، با استعانت از پيشگاه آفريدگار جهان هستي و روح منور و حيات بخش مولي اميرالمومنين علي عليه السلام همه ساله مي كوشد در راستاي پرورش و رشد ساختار اخلاقي و شناختي دانش آموزان با تدوين تالف، چاپ و نشر جزواتي پيرامون موضوعات مختلف از ديدگاه نهج البلاغه اقدام كرده، تشنگان كسب علوم و معارف اسلامي را دعوت به شركت در مسابقات نهج البلاغه نمايد.
اين مجموعه ي ارزشمند را كه حجه الاسلام و المسلمين محمد دشتي از موسسه ي تحقيقاتي اميرالمومنين عليه السلام تاليف و تدوين نموده است توسط كارشناسان قرآن و معارف اسلامي اين اداره كل براي چهاردهمين دوره ي مسابقات نهج البلاغه دانش آموزان سراسر كشور (پيش دانشگاهي پسران) در سال تحصيلي 77 -78 انتخاب و منتشر گرديده است.
اداره ي كل امور فرهنگي و هنري
[ صفحه 9]
شناسايي نهج البلاغه
كتاب ارزشمند و بي مانند نهج البلاغه در بردارنده ي برخي از سخنان و كلمات نوراني امام علي بن ابي طالب عليه السلام است كه با ذوق و عشق و هنر علامه سيد رضي قدس سره در سه فصل جداگانه تنظيم گرديد و شكل و سيستم زيبايي به خود گرفت.
فصل اول: خطبه ها (مجموعه ي سخنراني هاي امام عليه السلام) كه 241 خطبه است.
فصل دوم: نامه ها (مجموعه نامه هاي امام عليه السلام به دوستان و دشمنان و فرمانداران نظامي و استانداران و ديگر مسئولان كشوري) كه با عنوان «الكتب يا الرسائل» نيز مطرح مي شوند و 79 نامه مي باشد.
[ صفحه 10]
فصل سوم: كلمات كوتاه يا جملات زيباي حكمت آميزي كه با نام «كلمات قصار» يا «قصارالحكم» نيز شهرت دارند و 480 حكمت مي باشند.
بسياري از خطبه ها و كلمات كوتاه حكمت آميز، و همه ي نامه هاي امام عليه السلام در دوران حكومت زمامداري پديد آمدند كه تحقيق و بررسي پيرامون آنها نقش تعيين كننده اي در سرنوشت جوامع اسلامي دارد.
در روزگاران گذشته، سخنرانيهاي ارزشمند و جالب را «خطبه» و سخنور توانا را «خطيب» مي گفتند كه ايراد خطبه، نوعي هنر و توانائي عقلي و علمي و سياسي يك سخنور به حساب مي آمد
در كتاب نهج البلاغه اين فصل با عنوان (باب الخطب) يا (باب المختار من خطب اميرالمومنين عليه السلام) آمده است و دوران صدور سخنراني هاي امام عليه السلام را مي شود در مورد زير خلاصه نمود:
الف- قبل از خلافت و زمامداري
ب- هنگامه ي خلافت
ج- دوران 5 ساله ي زمامداري
و پيدايش حكمتهاي نهج البلاغه نيز به دوران سه گانه خطبه ها مربوط مي گردد.
[ صفحه 11]
اما نامه هاي موجود در نهج البلاغه تنها به دوران 5 ساله حكومت زمامداري امام علي عليه السلام اختصاص دارد كه دربردارنده ي روشهاي حكومت و مديريت اسلامي است.
>نام زيباي نهج البلاغه
>چگونگي حفظ و نوشتن سخنان امام علي
>مشكلات جمع آوري آثار علوي
>زيبايي هاي نهج البلاغه
نام زيباي نهج البلاغه
مطالب ارزشمندو گرانسنگ نهج البلاغه را نمي شود به عصر و زمان خاصي منحصر نمود و در چهارچوب برخي از عناوين و فهرستهاي شناسائي شده محدود كرد،
زيرا خطبه ها و نامه ها و بسياري از كلمات حكمت آميز امام عليه السلام در دوران حكومت و زمامداري آن ابرمرد تاريخ تحقق يافت، و در عينيت جامعه ي اسلامي پديد آمد و تا انسان و زندگي اجتماعي وجود دارد.نهج البلاغه زنده و جاويدان است و همواره راه حلهاي اساسي و نوراني را مطرح مي كند و بشريت را از هرگونه گمراهي و سرگرداني نجات مي دهد.
گرچه سيدرضي قدس سره مجموعه ي (خطبه ها و نامه ها و كلمات كوتاه حكمت آميز) را با نام نهج البلاغه (راه بلاغت يا راههاي بلاغت) نامگذاري و معرفي نموده است اما با سير كوتاهي در معارف بلند
[ صفحه 12]
آن درمي يابيم كه:
اين مجموعه ي بي نظير را با نامهاي ارزنده ديگري نيز مي شود مطرح كرد مانند:
نهج السعاده. راه سعادت و رستگاري
نهج الفصاحه. راه فصاحت و زيبائي در گفتار
نهج الخطابه. راه و روش سخنوري
نهج السياسه. راه و روش سياست
نهج الحياه. راه روش زندگي
نهج الحكومه. راه و روش حكومت و زمامداري
نهج الفلاح. راه نجات و رستگاري
نهج السلامه. راه سلامت جسم و جان و...
سيدرضيس با ذوق و هنر بلاغت، به سخنان امام عليه السلام نگريست و با اين ديدگاه به جمع آوري كلمات نوراني امام همت گماشت كه ديگر محققان بشري نيز مي توانند به جنبه هاي ديگر آن بپردازند و همه ابعاد ارزشمند سخنان امام عليه السلام را شناسائي و استخراج نموده و پاسخگوي همه ي نيازهاي علمي، فكري، سياسي، عقيدتي جامعه باشند.
امام علي عليه السلام با توجه به نيازهاي اساسي جامعه ي اسلامي، و نيازمنديهاي مادي، معنوي انسانها، واقعيتهاي فراواني را مطرح
[ صفحه 13]
فرمود كه تعلق به عصر و زمان خاصي، و يا نسل و جامعه مخصوصي ندارد، و همواره قابل بهره گيري و استفاده جوامع بشري است، در هر عصر و زماني محققان و پژوهندگان هميشه در تلاش، با ابزار و وسائل لازم مي توانند در درياي معارف و علوم نهج البلاغه به شناگري و غواصي بپردازند و پاسخگوي نيازهاي انسانهاي تشنه ي حقيقت باشند و در طول 1400 سال گذشته و هم اكنون شاهديم كه تمام دانشمندان و محققان بشري با استعدادها و تخصصهاي گوناگون در پرتو سخنان نوراني امام علي عليه السلام بهره مند شدند.
چگونگي حفظ و نوشتن سخنان امام علي
همه مي پرسند سخنان امام عليه السلام چگونه حفظ و ضبط و جمع آوري شده است؟
همه مي خواهند بدانند كه:
در آن روزگاران آغازين اسلام (14 قرن قبل) كه وسائل مجهز و الكترونيك امروزي وجود نداشت و از راديو و تلويزيون و مطبوعات خبري نبود، و وسائل پيشرفته صدابرداري در اختيار
[ صفحه 14]
نبود، چگونه سخنراني هاي امام علي عليه السلام را تدوين نمودند؟ ضبط و كنترل كردند و به نسلهاي آينده رساندند؟
براي پاسخ دادن به سئوالات ياد شده بايد به تاريخ مدون ملتها، و صدر اسلام، و كيفيت حفظ آثار فرهنگي در گذشته، و سيستم ارتباطات در دوره هاي گذشته تاريخ، توجه نمود كه در آن روزگاران به جاي وسائل مدرن و مجهز امروزي، به قدرت حافظه و كتابت نويسندگان زبردست متكي بوده و آثار فرهنگي خود را به گونه ي مطلوبي نگهداري مي كردند.
كه اين واقعيت در رابطه با چگونگي حفظ و ضبط قرآن كريم نيز مطرح مي باشد.
يعني در دوره هاي قبل از حكومت، فرزندان امام، و برخي از اصحاب، و گروهي از مردم، به ضبط و نگهداري آثار ارزشمند امام علي عليه السلام همت مي كردند، اما در دوران 5 سال حكومت امام، امكانات و لوازم و وسائل فراواني به صحنه آمد، زيرا:
1- شش هزار از اصحاب امام عليه السلام همواره در همه جا، چون شاگردان يك كلاس هماهنگ، سخنان امام را مي شنيدند، حفظ مي كردند، و در سراسر جامعه آن روز رواج مي دادند. [1] .
2- گروهي از نويسندگان توانا و «كتاب» هنرمند، همه جا در پاي
[ صفحه 15]
صحبت امام مي نشستند و همه ي سخنان امام را مي نوشتند مانند حارث اعور. [2] .
3- عده اي «حفاظ» در آن روزگاران (به جاي دستگاههاي فيلم برداري و ضبط صوت امروز) گرد مي آمدند كه هر كجا امام صحبت مي كند حفظ كنند و به جامعه عرضه نمايند.
4- تمام نامه هاي امام هم در مركز حكومت بايگاني مي شد و در دست فرمانداران و كارگزاران حكومت نگهداري مي شد، حتي نامه هائي را كه امام براي دشمنان خودش مانند معاويه و عمروعاص نوشته بود آنها نيز اينگونه آثار ارزنده را از دست ندادند و در حفظ و نگهداري آن كوشيدند.
5- بعضي از شاگردان امام عليه السلام مانند زيد بن وهب، برخي از خطبه هاي امام را در زمان آن حضرت نوشته و به صورت كتاب در آوردند و به نام (خطبه هاي اميرالمومنين) به مردم عرضه نمودند، يعني جمع آوري و تدوين سخنان امام، صدها سال قبل از سيد رضي قدس سره توسط شاگردان امام عليه السلام، صورت پذيرفت. [3] .
امام علي عليه السلام صدها سخنراني (خطبه) و دهها نامه و هزاران كلمات حكيمانه دارد كه هزاران افسوس، تنها بخش كوتاهي از آن
[ صفحه 16]
همه رهنمودها به نسل عصر ما رسيده است، و قسمت اعظم آثار امام عليه السلام در جنگهاي ميان مسلمين، و با توطئه استعمارگران، و كتاب سوزي ايادي استعمار، و آتش تعصب و حسادت برخي فرق ناآگاه، و غارت نسخ خطي مسلمين يا از بين رفته و يا از ميان ما رخت بربسته است، و تنها حسرت و اندوه از دست دادن چنين سرمايه هاي عظيمي بر دلهاي پر از اندوه ما نشسته است.
در نهج البلاغه 241 خطبه ثبت گرديد، در صورتي كه سخنراني هاي امام علي عليه السلام فراوان است
مسعودي مورخ معروف كه 100 سال پيش از سيد رضي زندگي مي كرد مي نويسد: مردم بيش از چهارصد و هشتاد و اندي از خطبه هاي امام را حفظ كرده و از آن استفاده مي كنند.[4] .
مشكلات جمع آوري آثار علوي
اولين سوالي كه به ذهن هر محققي مي آيد اين است كه:
با توجه به عظمت و ارزشهاي والاي سخنان امام عليه السلام چرا قبل از سيدرضي جامعه ي اسلامي به فكر تدوين شايسته ي آثار امام عليه السلام نپرداخت؟
[ صفحه 17]
چرا در طول 400 سال (از زمان امام عليه السلام تا سيد رضي) دانشمند محققي، اين ضرورت را درك نكرده و براي استفاده عموم مردم، حركت سازنده اي را آغاز نكرده است؟
و چرا در طول ساليان طولاني «4 قرن» مردم از فيض وجود كتابي مانند نهج البلاغه محروم بوده اند؟ و با مشكلات و دردسرهاي زياد برخي از رهنمودهاي امام را فراهم مي نمودند؟
علت اساسي چيست؟
و ريشه هاي اين ناتواني و كمبود را در كجا بايد جستجو كرد؟
با اندك مطالعه و بررسي تاريخ غم بار و خون آلود (از شهادت امام تا سال 400 هجري) پاسخ سئوالات فوق تا حدودي روشن است، زيرا شيعيان و پيروان اهل بيت عليهم السلام در اين دوره غم بار و خونين، دچار مشكلات فراواني بودند و نمي توانستند آزادانه آثار امام علي عليه السلام را در جوامع آن روز مطرح نمايند و به تاكتيكهاي گوناگوني روي مي آوردند مانند:
1- شيعيان كتابهاي روائي و آثار علوي را از ترس پنهان مي كردند.
2- شيعيان در بسياري از موارد در دل خروارها خاك آثار فرهنگي را دفن مي كردند.
3- شيعيان جرات بيان واقعيت ها را نداشتند.
[ صفحه 18]
4- بسياري از كساني كه حافظ سخنان امام عليه السلام بودند انكار مي كردند.
5- براي حفظ جان دانشمندان شيعه به پنهان كاري و مخفي شدن، روي مي آورند.
و انزواي سياسي شيعيان، هجرتهاي غم بار دانشمندان اسلام، و محروميتهاي جانكاه پيروان امام علي عليه السلام تا قرن چهارم، تداوم يافت و عاشقان و حافظان آثار علوي فرصت تبليغ و ترويج سخنان امام عليه السلام را نيافتند.
امام در قرن چهارم، با پيدايش تحولات سياسي در كشورهاي اسلامي، كه شيعيان حكومت و قدرت، را به دست گرفتند توانستند موفقيتهاي چشم گيري را به دست آوردند كه يكي از آنها تدوين نهج البلاغه مي باشد.
موفقيت سيد رضي قدس سره علل و عوامل گوناگوني دارد كه همه ي آن به تحولات سياسي، فرهنگي قرن چهارم هجري مربوط مي گردد، زيرا سيدرضي قدس سره در سال 359 هجري متولد شد و كار تاليف و تدوين نهج البلاغه در سال 400 پايان پذيرفت. براي اين كه زمينه هاي مناسب آن روزگاران را بهتر مورد شناسايي قرار دهيم بايد به برخي از تحولات مهم قرن چهارم، توجه نماييم، مانند:
اول- اوضاع اجتماعي سياسي شيعيان با انقلاب آل بويه در
[ صفحه 19]
كرمان و با همكاري شيعيان مازندران عوض د و كم كم روي پاي خود ايستادند.
دوم- دانشمندان شيعه در برخي از امور، رهبري مردم را به دست گرفتند.
سوم- حركتهاي وسيع و گسترده اي جهت تاسيس حوزه هاي علميه آغاز شد.
چهارم- از سراسر بلاد اسلامي آن روز دانشمندان فراواني در حوزه هاي علميه ي شيعه گرد آمدند و وظيفه ي تعليم و تربيت دانشجويان و طلاب علوم اسلامي را عهده دار شدند.
پنجم- قرن چهارم تبديل به قرن تاليف و ترجمه و تدوين كتب اسلامي شد.
ششم- شيعيان در برخي از كشورها، حكومت را به دست گرف تند و برخي ديگر در كادر حكومت و رهبري جامعه حضور فعال و تعيين كننده اي پيدا نمودند.
زيبايي هاي نهج البلاغه
نردبان آسمان است اين كلام
هركه از آن بر رود آيد به بام
[ صفحه 20]
ني به بام چرخ كان اخضر بود
بل به بامي كز فلك برتر بود
مطالب و مباحث نهج البلاغه از امام معصومي است كه خود فرمود:
و انا لامراء الكلام و فينا تنشبت عروقه و علينا سدلت غصونه
(همانا، ما فرماندهان سپاه سخن مي باشيم و درخت سخن درميان ما ريشه دوانده و جاگرفته است، و شاخه هاي تنومند آن بر سر ما گسترده و آويخته مي باشد) [1] .
سيد رضي يكي از دانشمندان اديب و فقيه قرن چهارم هجري و جمع آوري كننده سخنان امام در كتبا نهج البلاغه مي گويد:
(سخنان امام علي عليه السلام در بردارنده ي عجايب «بلاغت» و شگفتيهاي «فصاحت « و گوهرهاي درخشنده ي ادبيات عرب و مطالب ارزشمندي در رابطه با مسائل ديني و دنيوي است كه امتيازات ياد شده در هيچ كلامي گرد نيامده است زيرا امام علي عليه السلام يگانه سرچشمه «فصاحت» و منشا و ماخذ «بلاغت» است كه رموز بلاغت از آن بزرگ رهبر معصوم آشكار شده و آئين و راه و رسم فصاحت از او باور گرديده است و از آن پس
[ صفحه 21]
هر گوينده ي سخن پروري از او پيروي كرده و هر واعظ توانايي از سخنان آن حضرت كمك و ياري طلبيده است) [2] .
يكي از دانشمندان مسيحي، استاد امين نخله مي نويسد:
(هرگاه كسي بخواهد بيماري روح و روان خود را درمان كند بايد به گفتار امام علي عليه السلام در نهج البلاغه روي آورد و راه و روش زندگي را در پرتو اين كتاب ارزشمند بياموزد) [3] .
و در جواب كسي كه از او درخواست نمود تا صد كلمه، از نهج البلاغه را برايش انتخاب كند، نو شت:
(با توجه به عظمت و ارزش مطالب نهج البلاغه، به خدا قسم نمي دانم چگونه از ميان صدها كلمه نوراني فقط صد كلمه آن را انتخاب نمايم؟ من كه از انتخاب يك كلمه آن هم عاجزم، به هر حال در صورتي كه دستم ياقوتهاي درخشنده را زير و رو مي كرد چشمانم از پرتو آنها خيره مي شد به درخواست شما جامه ي عمل پوشاندم) [4] .
و يكي از دانشمندان اهل سنت، استاد حسين نائل مرصفي، استاد فن بلاغت و بيان در دانشكده ي درالعلوم مصر و يكي از مدرسين دانشگاه الازهر مي نويسد:
[ صفحه 22]
(نهج البلاغه كتابي است كه خداوند آن را دليل روشني قرار داد تا ثابت كند كه امام علي (رضي الله عنه) بهترين شاهد زنده ي نورانيت و پرتو بخش قرآن و حكمت و دانش و هدايت و اعجاز و فصاحت آن كتاب آسماني است)
آيات و نشانه هاي حكمت ارزنده و قوانين صحيح سياست و پندهاي روشن و دلنشين و برهان هاي گويا و استواري كه علي عليه السلام در اين كتاب آورده خود دليل فضيلت مافوق تصور و بهترين آثار يك پيشواي به حق است كه هيچ يك از حكماي بزرگ و فلاسفه ي عالي مقام و نوابغ روزگار نظير آن را نياورده اند) [5] .
[ صفحه 25]
راه مقابله با مشكلات جواني از ديدگاه نهج البلاغه
وقتي كه نوجوان آرام آرام دوران نوجواني را پشت سر مي گذارد و وارد مرحله اي حساس و زيبا به نام جواني مي شود كه كانون قدرت و تحرك و عواطف و احساسات است. مشكلات فراواني از نظر رواني دامنگير اوست كه اگر به درستي شناسائي نشود، و با روشهاي صحيح اخلاقي، تربيتي با آن مقابله نگردد، خطرات فراواني بر سر راه تكامل جوانان قرار خواهد گرفت كه در آينده ي زندگي آنان نقش تخريبي غيرقابل جبراني دارد.
امروز در كشورهاي پيشرفته، شناسائي برخي از مشكلات رواني جوانان و شيوه هاي درمان آن برعهده ي روانشناسان و روانكاوان است كه با كاوش در روان جوانان با شيوه هاي صحيح آناليز «پسي كاناليزم» تلاش دارند تا ريشه هاي بدانديشي ها،
[ صفحه 26]
اضطرابها، و بيماريهاي رواني را كشف كنند، سپس با روشهاي كاربردي «روان درماني» آن را از ناخودآگاه روح آدمي بزدايند.
در صورتي كه مسئله ي بيماريهاي رواني، و شيوه هاي درمان روح آدمي در چهارده قرن قبل در مجموعه ي تعاليم حضرت اميرالمومنين عليه السلام مطرح بوده است كه امروز افق علم روانشناسي روز، مي خواهد به مرزهاي دانش علوي نزديك شود كه برخي از نمونه هاي آن را در اين جزوه مطالعه خواهيد كرد.
>راه درمان بيماريهاي رواني
>راه مقابله با خجالت كشيدن
>راه مقابله با ترسيدن
>راه مقابله با طغيان شهوت
>كنترل عشق ورزي
>راه درمان خودپسندي
>راه مقابله با ياس و نااميدي
>راه مقابله با دشمني و كينه توزي
>راه مقابله با حسادت
>راه مقابله با اضطرابهاي رواني
راه درمان بيماريهاي رواني
درگذشته هاي دور باور نمي كردند كه انسان داراي روح و روان است.
و با اصالت دادن به ماده «ماترياليسم» و رواج مكاتب مادي، اصالت روح «اسپريتيسم» را انكار مي كردند.
>اثبات اصالت روح
>راه درمان روان
اثبات اصالت روح
پس از آنكه به روح و اصالت روح ايمان آوردند، نمي دانستند كه روح چونان جسم آدمي بيمار مي شود، آفت زده مي گردد، خسته مي شود، زنگار مي گيرد.
كه هم اكنون با پيشرفت علوم روانشناسي و روانكاوي، حقائق ياد شده را باور كردند.
امام علي عليه السلام در نهج البلاغه در چهارده قرن قبل، هم به اصالت
[ صفحه 27]
روح آدمي اشاره فرمود، و هم بيماريهاي رواني را برشمرد، و هم روانشناسي درمني، يا روان درماني را مطرح كرد، و شيوه هاي صحيح روانكاوي و پالايش روح را از نظر كاربردي به بحص و بررسي گذاشت.
1- قال علي عليه السلام:
ان هذه القلوب تمل كما تمل الابدان فابتغوا لها طرائف الحكم
امام علي عليه السلام فرمود:
(همانا اين روح هاي شما چونان بدنهاي شما خسته و افسرده مي شوند، براي درمان آنها از كلمات زيبا و حكمت آميز استفاده كنيد [1] .
هرگاه ناراحت و افسرده ايد، روح و روان را با شنيدن يك نوار اخلاقي، از يك استاد خودساخته ي اخلاق، دگرگون و شاداب سازيد.
در خدمت عارف پاك باخته اي زانو زده سخنان زيبا و پرجاذبه اخلاقي، عرفاني بشنويد.
اشعار زيبا و حكيمانه اي را مطالعه كنيد يا بشنويد.
در اين رهنمود، امام عليه السلام به «اصالت روح» و «بيماريهاي رواني»
[ صفحه 28]
و روش درمان بيماريهاي رواني اشاره فرمود
راه درمان روان
امام در رهنمود ديگري، قرآن و آشنائي با معارف گرانسنگ آن را درمان انواع بيماريهاي رواني معرفي مي كند زيرا كه مباحث در راستاي شناخت روح و روان و روش هاي درمان بيماريهاي رواني است.
2- قال علي عليه السلام:
و تعلموا القرآن فانه احسن الحديث، و تفقهوا فيه فانه ربيع القلوب
امام علي عليه السلام فرمود:
(قرآن را بياموزيد كه بهترين گفته هاست، و در قرآن فراوان بيانديشيد كه بهار دلهاست) [1] .
شنيدن آيات قرآن و مطاله و ارزيابي مطالب آن از نظر «گفتار درماني» فوائد و آثار فراواني دارد.
راه مقابله با خجالت كشيدن
يكي از بيماريهاي رواني كه ممكن است مشكلات اخلاقي در
[ صفحه 29]
روابط اجتماعي براي جوانان پديد آورد خجالت كشيدن افراطي است.
البته بسياري خجالت مي كشند و در هر كاري و در هر اجتماعي شركت نمي كنند، هر حرفي را نمي زنند كه نوعي خويشتن داري و حفظ نفس است و. مي تواند پسنديده باشد و تا حدودي بخصوص براي بانوان لازم است.
اما خجالت كشيدن افراطي كه عامل انزواطلبي و كناره گيري از جامعه مي شود، براي جوانان خطرساز است و مي تواند آنان را از روابط اجتماعي دور نگه داشته و تبديل به انسانهاي خود محور و ايده ال گرا نمايد.
>راه درمان خجالت زدگي
>خطرات انزواگرايي
راه درمان خجالت زدگي
روانشناسان تربيتي مي گويند
اگر جوانان دچار حالت «خجالت كشيدن افراطي» شدند يكي از راههاي درمان آن، كشاندن آنها به زندگي اجتماعي و شركت دادنشان به مراسم عمومي و اجتماعات گوناگون در مناسبتهاي سياسي است، تا روح انزواطلبي در زندگي اجتماعي تعديل شود.
امام نيز زندگي اجتماعي را توصيه مي كنند.
3- قال علي عليه السلام:
و الزموا السواد الاعظم فان يد الله مع الجماعه
[ صفحه 30]
امام علي عليه السلام فرمود:
(به جمعيت هاي بزرگ بپيونديد زيرا دست خدا با جماعت است) [1] .
خطرات انزواگرايي
پس از طرح ضرورت زندگي اجتماعي، به خطرات انزواگرائي و تنهائي مي پردازد و هشدار مي دهد كه انسانهاي تنها و خودمحور به كمال اخلاقي نخواهند رسيد.
و در انواع مشكلات درهم شكسته خواهند شد.
4- قال علي عليه السلام:
و اياكم و الفرقه، فان الشاذ من الناس للشيطان كما ان الشاذ من الغنم للذئب
امام علي عليه السلام فرمود:
(از تنهائي و پراكندگي بپرهيزيد، زيرا انسان تنها طعمه ي شيطان است چونان كه گوسفند تنها طعمه ي گرگ مي باشد) [1] .
پس نوجوان يا جواني را كه دچار خجالت افراطي است بايد به
[ صفحه 31]
اجتماعات كشاند،
تا در اجتماعات شركت كند،
در ميان دوستان و آشنايان مقاله اي بخواند،
در روابط اجتماعي خانوادگي، مهمانها را پذيرائي كند تا به تدريج خجالت كشيدن او تعديل شود.
راه مقابله با ترسيدن
يكي ديگر از آفات جواني، ترسيدن است.
درست است كه ترس در انسان ريشه در غريزه دارد، و تا حدودي غريزه ي ترس و ترسيدن براي انسان مفيد است و عامل بازدارنده اي است كه دست به هر كاري نزند، و با احتياطهاي لازم زندگي كند.
اما اگر غريزه ي ترس از اعتدال خارج شد، و جوان تبديل به انساني ترسو و بزدل گرديد، ديگر نمي تواند در بازسازي جامعه ي خود نقشي داشته باشد و جرات كارهاي مفيد و لازم را نيز ندارد و تبديل به انسانهايي ذلت پذير و بي تفاوت مي گردد كه خطر بسيار مهمي است.
[ صفحه 32]
>راه درمان ترس
>نقش ترس از خدا
راه درمان ترس
يكي از راههاي درمان ترسيدن، تماس مستقيم يا دخالت كردن در همان كاري است كه انسان از آن مي هراسد، بايد نزديك شد و از نظر كاربردي در عمل به مقابله پرداخت تا ترس زايل گردد.
اگر از تاريكي مي ترسد، سعي كند در تاريكي راه برود، قدم بزند
اگر از آب رودخانه يا دريا مي ترسد سعي كند با وسائل لازم در آنجاها شنا كند.
وارد آب شود، و با عمق آبها آشنا گردد
اگر مي ترسد كاري را خراب انجام دهد، به همان كار بپردازد، و بارها و بارها تمرين كند تا ترس و واهمه از جان او رخت بربندد.
5- قال علي عليه السلام:
اذا هبت امرا فقع فيه فان شده توقيه اعظم مما تخاف منه امام علي عليه السلام فرمود:
(هرگاه از چيزي مي ترسي، خود را در آن بيفكن كه گاهي ترسيدن از آن چيز مهم تر از واقعيت خارجي است) [1] .
انسان بايد بداند كه قابليتهاي وجودي او والاتر از انواع
[ صفحه 33]
ترسهاست، چيزي نيست كه قابل حل شدن نباشد، مشكلي نيست كه آسان نگردد، و ترسي نيست كه برطرف نشود
پس ترسيدن يكي از غرائز روان آدمي، و يكي از نعمتهاي الهي است كه براي ارزيابي صحيح مسائل، و احتياطهاي ضروري در امور زندگي، لازم است، اما نبايد در وجود آدمي طغيان كند و انسان را موجودي ترسو و كم جرات مبدل سازد.
نقش ترس از خدا
يكي ديگر از روشهاي مقابله با ترس، ياد خدا، و توجه به قدرت لايزال الهي است.
كه هرگونه ترسي را از دلها مي زدايد، انساني كه تنها از خدا مي ترسد، از چيز ديگري هراس ندارد.
6- قال علي عليه السلام:
و كل رجاء الا رجاء الله تعالي فانه مدخول، و كل خوف محقق الا خوف الله فانه معلول
امام علي عليه السلام فرمود:
(هر اميدي جز اميد به پرودگار، بيهوده است، و هر ترس قطعي جز ترس از خدا نادرست است) [1] .
[ صفحه 34]
راه مقابله با طغيان شهوت
غريزه ي شهوت، يكي از نعمتهاي الهي عطا شده به انسان است، تا:
نسل آدمي تداوم يابد،
و زندگي زناشوئي شكل گيرد،
و خانه و خانواده سامان يابد،
و بخشي از لذتهاي حلال و سرگرمي هاي مفيد انسان تحقق پيدا كند.
از اين رو غريزه ي شهوت چونان ديگر غرائز مشترك ميان انسان و ديگر حيوانات، بايد كنترل و تعديل شود، و در پرتو قوانين و مقررات الهي مانند، ازدواج دائم يا موقت، تك همسري يا تعدد زوجات، ارضاء شود، و جايگاه شايسته ي خود را بازيابد.
در اسلام هرگز با غريزه ي شهوت برخوردهاي غيرمنطقيط نشده است كه عده اي به رياضت كشيدن تن در دهند و يا ترك لذت و ترك شهوت را تبليغ كنند.
غريزه ي شهوت بايد چونان غريزه ي علم خواهي، تشنگي و گرسنگي، يا دوست يابي، شناسائي و تعديل گردد.
[ صفحه 35]
>ضرورت كنترل شهوت
>راه مقابله با شهوت حرام
ضرورت كنترل شهوت
اما آنچه كه براي نسل جوان خطرساز است، طغيان شهوت و روي آوردن به شيوه هاي غلط استفاده از آن است، اگر همه ي وجود جوان را تحريكات شهواني پرسازد، و با مشاهده ي عكسهاي مبتذل و فيلمهاي مسموم، تحريك شود، و شهوت تعديل نگرد ، نسل جوان به انواع آلودگي ها مبتلا شده و همه ي سرمايه هاي علم و عقل و ارزشهاي انساني خود را از دست مي دهد و اصالت خانواده و سلامت نسل، ضربه پذير مي شود.
امام نسبت به كنترل شهوت رهنمود مي دهد.
7- قال علي عليه السلام:
فرحم الله امرا نزع عن شهوته، و قمع هوي نفسه امام علي عليه السلام فرمود:
(خدا رحمت كند كسي را كه شهوت خود را كنترل كند و هوسهاي سركش را در جان خود ريشه كن سازد) [1] .
راه مقابله با شهوت حرام
پس از طرح اصل تعديل و كنترل شهوت به يكي از راههاي
[ صفحه 36]
مقابله اشاره مي كند و آن آخرت طلبي و توجه به بهشت جاويدان است.
8- قال علي عليه السلام:
فمن اشتاق الي الجنه سلا عن الشهوات، و من اشفق من النار اجتنب المحرمات
امام علي عليه السلام فرمود:
(كسي كه مشتاق بهشت است از شهوات ناروا فاصله مي گيرد، و كسي كه از آتش جهنم هراس دار از حرام الهي پرهيز مي كند) [1] .
كنترل عشق ورزي
نام انسان از واژه ي «انس» گرفته شد.
در انسان غريزه ي دوست يابي وجود دارد
و آنگاه كه «هورمون بلوغ» در خون نوجوان ريخته شد، غريزه ي «همسرخواهي» در جوان رشد مي كند، به دنبال يافتن همسر و شريك زندگي است.
پس عشق ورزي يك غريزه است، از نعمتهاي الهي است كه انسان آثار خود را دوست دارد و به آن عشق مي ورزد.
انسان زن و فرزند خود را دوست دارد و نسبت به آنان عشق مي ورزد.
[ صفحه 37]
پس چرا در روانشناسي تربيتي و تعاليم اسلامي، رهنمودهاي نسبت به كنترل و تعديل عشق ورزي وجود دارد؟
اصل «غريزه ي عشق ورزي» در انسان يك حقيقت زيباست اما اگر چونان ديگر غرائز طغيان كند، و جايگا اصلي خود را بازنيابد، و در هرجا و نسبت به هركسي رنگ تعلق پذيرد خطرناك است.
غريزه ي عشق ورزي چون غريزه ي شهوت بايد قانونمند شود.
بودند انسانهائي كه با عشق ورزي جاهلانه نسبت به زني آلوده، زندگي خود را تباه كردند، يا كشوري را به آتش كشيدند.
يا چون طاغوت زمان حضرت يحييح پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم كه مي خواست با دختر خود ازدواج كند و چون آن بزرگ پيامبر الهي مخالفت كرد، سر مقدس او را بريد و براي طاغوت ديگري هديه فرستاد.
>خطر عشق دروغين
>شناخت جايگاه عشق
خطر عشق دروغين
با عشق ورزي كوركورانه، و به طغيان آمده، خانواده هائي بر باد رفت، و آمار طلاق در بسياري از كشورها سير صعودي پيمود، و فرزندان فراواني بي سرپرست شدند كه امام رهنمود داد:
9- قال علي عليه السلام:
و من عشق شيئا اعشي بصره، و امرض قلبه، فهو ينظر بعين غير صحيحه.
[ صفحه 38]
امام علي (ع) فرمود:
(كسي كه به چيزي عشق ناروا پيدا كند، چشم او را كور كرده و قلب او بيمار مي گرد پس آنگاه با چشمي معيوب به مسائل مي نگرد و نمي تواند واقعيت ها را درست مشاهده كند) [1] .
شناخت جايگاه عشق
پس بايد جايگاه عشق و عشق ورزي را شناخت.
بايد دانست كه به چه چيزهايي مي توان عشق داشت؟ و در كجاها بايد عشق ورزيد؟
از ديدگاه نهج البلاغه محبت و دوستي، عشق و عشق ورزي بايد در چهارچوب حلال الهي تعديل شود و از محدوده ي حرام فاصله گيرد. 10- قال علي عليه السلام:
ان الجنه حفت بالمكاره، و ان النار حفت بالشهوات
امام علي عليه السلام فرمود:
(همانا بهشت در انجام اعمال دشوار، و آتش جهنم در پرتو شهوات است) [1] .
[ صفحه 39]
راه درمان خودپسندي
يكي از آفتهاي دوران جواني، خودپسندي و غرورزدگي است.
چون انسان خود را دوست دارد، آثار و كردار خود را دوست دارد.
اگر غريزه ي خود دوستي «حب ذات» تعديل نگردد، انسان تبديل به موجودي مغرور، مستبد، خود محور شده و از انواع زمينه هاي رشد اجتماعي محروم مي گردد. به مشورت كردن روي نمي آورد و از ره آوردهاي تجربيات ديگران در علوم و فنون محروم است، نه خود راه سعادت را مي پيمايد و نه مي تواند در آينده ي جامعه ي خود نقش تعيين كننده اي داشته باشد.
>ره آورد شوم خودپسندي
>ياد مرگ درمان خودپسندي
ره آورد شوم خودپسندي
يكي از راههاي مبارزه با غرور توجه به ره آورد شوم آن است
11- قال علي عليه السلام:
و الشقي من انخدع لهواه و غروره
اما علي عليه السلام فرمود:
(انسان سعادتمند آنكه از رفتار و كردار ديگران پند گيرد، و انسان بدبخت و بدكار كسي كه تسليم هواي نفس و غربزدگي باشد) [1] .
[ صفحه 40]
چون انسان مغرور و خودپسند به نصيحتهاي ديگران گوش فرانمي دهد، از حوادث روزگار عبرت نمي گيرد از اين رو جز تيره روزي و عذاب الهي در انتظار او نمي باشد.
گوشي كه از نصيحت پيران نه پند برد
روزي بود كه مي دهدش چرخ مالشي
ياد مرگ درمان خودپسندي
يكي از راههاي مقابله با خودپسندي و غرور توجه به قيامت و مرگ و رفتن از دنياست، اگر بداند سرانجام بايد در دل خروارها خاك آرام گيرد، و زندگي او به چند روزه دنيا محدود است، هرگز دچار غرورزدگي نخواهد شد.
12- قال علي عليه السلام:
لو راي العبد الاجل و مصيره لابغض الامل و غروره
امام علي عليه السلام فرمود:
(اگر بنده ي خدا به پايا عمر و سرانجام زندگي بنگرد، آرزوهاي دروغين و غرور را دشمن مي دارد) [1] .
[ صفحه 41]
راه مقابله با ياس و نااميدي
انسان به اميد و اميدواري زنده است
حركت و تلاش مداوم انسان به روح اميدواري متكي است
اگر اميد از انسان گرفته شود، نمي تواند به زندگي ادامه دهد
>نقش اميد در سازندگي ها
>نقش صبر در اميدواري
نقش اميد در سازندگي ها
جوانان كه آينده سازان كشورند بايد سرشار از اميد باشند، تا نيروي جواني را در راه بازسازي كشور به كار گيرند، خود را بسازند، و فرداي بهتري را پديد آورند.
13- قال علي عليه السلام:
الرجاء مع الجائي، و الياس مع الماضي
امام علي عليه السلام فرمود:
(بايد به آينده اميدوار، و از گذشته مايوس بود) [1] .
زيرا فرصتهاي از دست رفته بازنمي گردد، بايد به آينده نظر دوخت و از دست رفته ها را جبران كرد و هرگز نبايد دچار ياس و نااميدي شد زيرا شكست و پيروزي همواره در زندگي انسان وجود دارد اگر در گذشته نسبت به انتخابي، نسبت به كاري شكست خورديم نبايد مسئله را تمام
[ صفحه 42]
شده تصور كنيم و نااميد گرديم كه شكست مقدمه پيروزي است.
بايد آينده را دريافت، و به افق روشن آينده نظر دوخت و با كار و تلاش، با استقامت و پايداري بازسازي و سازندگي حتي براي يك لحظه فراموش نكرد.
نقش صبر در اميدواري
يكي از راههاي مبارزه با نااميدي صبر و بردباري است كه سعدي نيكو سرود.
صبر و ظفر هر دو دوستان قديمند
بر اثر صبر نوبت ظفر آيد
14- قال علي عليه السلام: فان صبرك علي ضيق امر ترجو انفراجه و فضل عاقبته خير من غدر تخاف تبعته
امام علي عليه السلام فرمود:
(صبر و بردباري تو در تنگناها كه اميد گشايشي به پيروزي وجود دارد بهتر از پيمان شكني است كه از مجازات آن مي هراسي) [1] .
[ صفحه 43]
راه مقابله با دشمني و كينه توزي
>ضرورت پرهيز از دشمني ها
>ياد قيامت و تعديل دشمني ها
ضرورت پرهيز از دشمني ها
چون جوانان كانون عواطف و احساسات مي باشند ممكن است دستخوش طغيان ها و زياده رويها گردند، در محبت ورزيدن يا در دشمني و كينه توزي دچار افراط و تفريط گردند، گرچه اصل دوستي با دوستان، و دشمني با دشمنان بر اساس جاذبه و دافعه اي است كه در هر انساني وجود دارد اما از زياده رويها بايد پرهيز كرد.
15- قال علي عليه السلام:
و اتقوا مدارج الشيطان و مهابط العدوان
امام علي عليه السلام فرمود:
(از گام نهادن به راههاي شيطان و از وارد شدن به پستي هاي بي مورد بپرهيزد)[1] .
آنگاه به يكي از راههاي پرهيز از كينه توزي و دشمني هاي بي مورد اشاره مي كند و آن ياد قيامت است.
ياد قيامت و تعديل دشمني ها
اگر همه ي اعمال ما در روز قيامت بررسي مي شود و پاداش يا
[ صفحه 44]
مجازات اعمال در انتظار ماست پس بايد از دشمني ها و كينه توزيها پرهيز كنيم كه توشه ي خطرناكي براي آن روز است.
16- قال علي عليه السلام:
بئس الزاد الي المعاد العدوان علي العباد
امام علي عليه السلام فرمود:
(بدترين توشه ي روز قيامت، دشمني كردن بيمورد با بندگان خداست) [1] .
راه مقابله با حسادت
هر انساني سعي دارد تا از ديگران پيشي گيرد و امتيازاتي به دست آورد حس مسابقه و سرعت گرفتن «تفوق طلبي» يك احساس ظريف و زيباي روح آدمي است كه عامل اصلي تحرك و تلاش است.
هر انساني بايد تلاش كند كه از ديگران در علم و دانش و ارزشها سبقت گيرد، و نسبت به آنانكه از او برترند،پيشي گرفتند بايد احساس محبت كند، و با خود بيانديشد كه چرا نتوانست چونان انسانهاي برتر و ممتاز به مراحل نهائي تكامل رسد كه اين غبطه خوردن است كه بگويد:
اي كاش من هم مانند آزادگان و سرفرازان موفق بودم!!
[ صفحه 45]
اما اگر اين غريزه هدايت نشود انسان دچار حسادت مي گردد، و در حسادت انواع دشمني ها شكل مي گيرد كه مي گويد
چرا بايد ديگران از من بهتر باشند؟
چرا بايد ديگران پيشرفت كنند؟
>خطرات حسادت
>توجه به آثار شوم دشمني ها
خطرات حسادت
آفت حسادت اگر ريشه كن نگردد مي تواند سلامت جسم و روح انسان را تهديدكند كه امام رهنمود داد:
17- قال علي عليه السلام:
و لا تحاسدوا فان الحسد ياكل الايمان كما تاكل النار الحطب
امام علي عليه السلام فرمود:
(نسبت به يكديگر حسادت نورزيد كه همانا حسد ايمان را نابود مي كند چونانكه آتش هيزم را) [1] .
توجه به آثار شوم دشمني ها
يكي از راههاي مقابله با صفت نارواي حسد، شناخت آثار شوم و خطرناك آن است.
[ صفحه 46]
اگر بداند كه حسد ورزيدن چگونه روان او را بيمار مي سازد، و زمينه ي انواع بيماريها را فراهم مي كند هرگز به حسد ورزيدن روي نمي آورد.
18- قالي علي عليه السلام:
صحه الجسد، من قله الحسد
امام علي عليه السلام فرمود:
(سلامت جسم در پرهيز از حسد است) [1] .
راه مقابله با اضطرابهاي رواني
زندگي انسان بخصوص نسل جوان پر از تلخي ها و شيريني هاست.
تحولات مهم سياسي و نگران كننده همواره با زندگي انسان شكل مي گيرد كه انواع اضطرابها و نگرانيها را به همراه دارن د.
تحولات فراواني كه يا بر اثر عوامل طبيعي مانند، زلزله و طوفانها پديد مي آيند.
يا در حواث روزمره مانند تصادفهاي ناگوار در زمين و هوا مطرح مي شود و يا در جنگ و تجاوز بيگانگان انواع اضطرابها انسان را محاصره مي كند
و يا ريشه هاي بينشي دارد
[ صفحه 47]
انسانهائي كه داراي باورهاي عميق معنوي نيستند، نسبت به آينده و تحولات آن دچار تزلزل و اضطراب مي شوند.
چه بايد كرد تا اضطرابهاي گوناگون، روح ما را متزلزل نسازند؟
و سلامت رواني ما را تهديد نكند؟
>نقش ياد خدا در آرامش روان
>ياد مرگ و آرامش روان
نقش ياد خدا در آرامش روان
يكي از راههاي مقابله با اضطرابهاي رواني، ياد خدا در همه ي حالات است.
19- قال علي عليه السلام:
افيضوا في ذكر الله فانه احسن الذكر
امام علي عليه السلام فرمود:
(در ياد خدا غرق شويد كه ياد خدا بهترين يادهاست) [1] .
ياد مرگ و آرامش روان
يكي ديگر از راههاي مقابله با اضطرابهاي رواني ياد مرگ و توجه به قيامت است.
آنانكه به آينده ي زندگي انسان توجه ندارند.
و مرگ و پايان زندگي را باور نمي كنند، و فراموش كردند كه بايد
[ صفحه 48]
روزي از اين دنيا بروند و زمان رفتن نيز معلوم نيست و فكر مي كنند كه هميشه هستند، از تحولات گوناگون رنج مي برند، و براي از دست دادن مال يا موقعيتهاي سياسي نگران شده دچار اضطراب مي گردد و آرامش رواني را از دست مي دهند. كه ياد قيامت، انسان را به واقع بيني نزديك و با واقعيت ها آشنا مي سازد.
20- قال علي عليه السلام:
يا بني اكثر من ذكر الموت و ذكر ما تهجم عليه و تفضي بعد الموت اليه
امام علي عليه السلام فرمود:
(اي پسرم، فراوان مرگ را به ياد آور، و به ياد آن باش كه به سوي آن مي روي و براي پس از مرگ فراهم كرده اي) [1] .
اميدواريم با شناخت نعمتهاي الهي، و مشكلات و آفتهاي رشد و تكامل و شناخت راههاي صحيح مقابله با آن، دوران جواني را شيرين و زيبا به پايان بريم.
ان شاءالله
>پيشگفتار
>شناسايي نهج البلاغه
پيشگفتار
سپاس و حمد بيكران سزاوار خداوندي است كه ما را نعمت عظماي كتاب قرآن بخشيد و در پرتو درخشان آن رسالت حضرت ختمي مرتبت محمد بن عبدالله صلي الله عليه و آله و سلم و ولايت و امامت مولي الكونين حضرت امام علي (ع) را بر امت اسلام ارزاني داشت و جان و عقول بشير را از حمايت و هدايت بي منتهاي معارف دو كتاب عظيم «قرآن» و «نهج البلاغه» سيراب گردانيد.
احساس فزاينده ي تشنگي نسل جوان در كسب معارف ناب اسلام عزيز و روي آوردن به كتاب شريف نهج البلاغه در سالهاي اخير مسئوليت نهادهاي فرهنگي كشور را دو چندان كرده است. اين خيزش اميد بخش نسل نو، آينده ي تابناك و گسترش حقيقت
[ صفحه 8]
معارف اسلامي را نويد مي دهد.
اداره ي كل امور فرهنگي و هنري معاونت پرورشي وزارت آموزش و پرورش ضمن آگاهي و معرفتي كه به اين امر مهم دارد، با استعانت از پيشگاه آفريدگار جهان هستي و روح منور و حيات بخش مولي اميرالمومنين علي عليه السلام همه ساله مي كوشد در راستاي پرورش و رشد ساختار اخلاقي و شناختي دانش آموزان با تدوين تالف، چاپ و نشر جزواتي پيرامون موضوعات مختلف از ديدگاه نهج البلاغه اقدام كرده، تشنگان كسب علوم و معارف اسلامي را دعوت به شركت در مسابقات نهج البلاغه نمايد.
اين مجموعه ي ارزشمند را كه حجه الاسلام و المسلمين محمد دشتي از موسسه ي تحقيقاتي اميرالمومنين عليه السلام تاليف و تدوين نموده است توسط كارشناسان قرآن و معارف اسلامي اين اداره كل براي چهاردهمين دوره ي مسابقات نهج البلاغه دانش آموزان سراسر كشور (پيش دانشگاهي پسران) در سال تحصيلي 77 -78 انتخاب و منتشر گرديده است.
اداره ي كل امور فرهنگي و هنري
[ صفحه 9]
شناسايي نهج البلاغه
كتاب ارزشمند و بي مانند نهج البلاغه در بردارنده ي برخي از سخنان و كلمات نوراني امام علي بن ابي طالب عليه السلام است كه با ذوق و عشق و هنر علامه سيد رضي قدس سره در سه فصل جداگانه تنظيم گرديد و شكل و سيستم زيبايي به خود گرفت.
فصل اول: خطبه ها (مجموعه ي سخنراني هاي امام عليه السلام) كه 241 خطبه است.
فصل دوم: نامه ها (مجموعه نامه هاي امام عليه السلام به دوستان و دشمنان و فرمانداران نظامي و استانداران و ديگر مسئولان كشوري) كه با عنوان «الكتب يا الرسائل» نيز مطرح مي شوند و 79 نامه مي باشد.
[ صفحه 10]
فصل سوم: كلمات كوتاه يا جملات زيباي حكمت آميزي كه با نام «كلمات قصار» يا «قصارالحكم» نيز شهرت دارند و 480 حكمت مي باشند.
بسياري از خطبه ها و كلمات كوتاه حكمت آميز، و همه ي نامه هاي امام عليه السلام در دوران حكومت زمامداري پديد آمدند كه تحقيق و بررسي پيرامون آنها نقش تعيين كننده اي در سرنوشت جوامع اسلامي دارد.
در روزگاران گذشته، سخنرانيهاي ارزشمند و جالب را «خطبه» و سخنور توانا را «خطيب» مي گفتند كه ايراد خطبه، نوعي هنر و توانائي عقلي و علمي و سياسي يك سخنور به حساب مي آمد
در كتاب نهج البلاغه اين فصل با عنوان (باب الخطب) يا (باب المختار من خطب اميرالمومنين عليه السلام) آمده است و دوران صدور سخنراني هاي امام عليه السلام را مي شود در مورد زير خلاصه نمود:
الف- قبل از خلافت و زمامداري
ب- هنگامه ي خلافت
ج- دوران 5 ساله ي زمامداري
و پيدايش حكمتهاي نهج البلاغه نيز به دوران سه گانه خطبه ها مربوط مي گردد.
[ صفحه 11]
اما نامه هاي موجود در نهج البلاغه تنها به دوران 5 ساله حكومت زمامداري امام علي عليه السلام اختصاص دارد كه دربردارنده ي روشهاي حكومت و مديريت اسلامي است.
>نام زيباي نهج البلاغه
>چگونگي حفظ و نوشتن سخنان امام علي
>مشكلات جمع آوري آثار علوي
>زيبايي هاي نهج البلاغه
نام زيباي نهج البلاغه
مطالب ارزشمندو گرانسنگ نهج البلاغه را نمي شود به عصر و زمان خاصي منحصر نمود و در چهارچوب برخي از عناوين و فهرستهاي شناسائي شده محدود كرد،
زيرا خطبه ها و نامه ها و بسياري از كلمات حكمت آميز امام عليه السلام در دوران حكومت و زمامداري آن ابرمرد تاريخ تحقق يافت، و در عينيت جامعه ي اسلامي پديد آمد و تا انسان و زندگي اجتماعي وجود دارد.نهج البلاغه زنده و جاويدان است و همواره راه حلهاي اساسي و نوراني را مطرح مي كند و بشريت را از هرگونه گمراهي و سرگرداني نجات مي دهد.
گرچه سيدرضي قدس سره مجموعه ي (خطبه ها و نامه ها و كلمات كوتاه حكمت آميز) را با نام نهج البلاغه (راه بلاغت يا راههاي بلاغت) نامگذاري و معرفي نموده است اما با سير كوتاهي در معارف بلند
[ صفحه 12]
آن درمي يابيم كه:
اين مجموعه ي بي نظير را با نامهاي ارزنده ديگري نيز مي شود مطرح كرد مانند:
نهج السعاده. راه سعادت و رستگاري
نهج الفصاحه. راه فصاحت و زيبائي در گفتار
نهج الخطابه. راه و روش سخنوري
نهج السياسه. راه و روش سياست
نهج الحياه. راه روش زندگي
نهج الحكومه. راه و روش حكومت و زمامداري
نهج الفلاح. راه نجات و رستگاري
نهج السلامه. راه سلامت جسم و جان و...
سيدرضيس با ذوق و هنر بلاغت، به سخنان امام عليه السلام نگريست و با اين ديدگاه به جمع آوري كلمات نوراني امام همت گماشت كه ديگر محققان بشري نيز مي توانند به جنبه هاي ديگر آن بپردازند و همه ابعاد ارزشمند سخنان امام عليه السلام را شناسائي و استخراج نموده و پاسخگوي همه ي نيازهاي علمي، فكري، سياسي، عقيدتي جامعه باشند.
امام علي عليه السلام با توجه به نيازهاي اساسي جامعه ي اسلامي، و نيازمنديهاي مادي، معنوي انسانها، واقعيتهاي فراواني را مطرح
[ صفحه 13]
فرمود كه تعلق به عصر و زمان خاصي، و يا نسل و جامعه مخصوصي ندارد، و همواره قابل بهره گيري و استفاده جوامع بشري است، در هر عصر و زماني محققان و پژوهندگان هميشه در تلاش، با ابزار و وسائل لازم مي توانند در درياي معارف و علوم نهج البلاغه به شناگري و غواصي بپردازند و پاسخگوي نيازهاي انسانهاي تشنه ي حقيقت باشند و در طول 1400 سال گذشته و هم اكنون شاهديم كه تمام دانشمندان و محققان بشري با استعدادها و تخصصهاي گوناگون در پرتو سخنان نوراني امام علي عليه السلام بهره مند شدند.
چگونگي حفظ و نوشتن سخنان امام علي
همه مي پرسند سخنان امام عليه السلام چگونه حفظ و ضبط و جمع آوري شده است؟
همه مي خواهند بدانند كه:
در آن روزگاران آغازين اسلام (14 قرن قبل) كه وسائل مجهز و الكترونيك امروزي وجود نداشت و از راديو و تلويزيون و مطبوعات خبري نبود، و وسائل پيشرفته صدابرداري در اختيار
[ صفحه 14]
نبود، چگونه سخنراني هاي امام علي عليه السلام را تدوين نمودند؟ ضبط و كنترل كردند و به نسلهاي آينده رساندند؟
براي پاسخ دادن به سئوالات ياد شده بايد به تاريخ مدون ملتها، و صدر اسلام، و كيفيت حفظ آثار فرهنگي در گذشته، و سيستم ارتباطات در دوره هاي گذشته تاريخ، توجه نمود كه در آن روزگاران به جاي وسائل مدرن و مجهز امروزي، به قدرت حافظه و كتابت نويسندگان زبردست متكي بوده و آثار فرهنگي خود را به گونه ي مطلوبي نگهداري مي كردند.
كه اين واقعيت در رابطه با چگونگي حفظ و ضبط قرآن كريم نيز مطرح مي باشد.
يعني در دوره هاي قبل از حكومت، فرزندان امام، و برخي از اصحاب، و گروهي از مردم، به ضبط و نگهداري آثار ارزشمند امام علي عليه السلام همت مي كردند، اما در دوران 5 سال حكومت امام، امكانات و لوازم و وسائل فراواني به صحنه آمد، زيرا:
1- شش هزار از اصحاب امام عليه السلام همواره در همه جا، چون شاگردان يك كلاس هماهنگ، سخنان امام را مي شنيدند، حفظ مي كردند، و در سراسر جامعه آن روز رواج مي دادند. [1] .
2- گروهي از نويسندگان توانا و «كتاب» هنرمند، همه جا در پاي
[ صفحه 15]
صحبت امام مي نشستند و همه ي سخنان امام را مي نوشتند مانند حارث اعور. [2] .
3- عده اي «حفاظ» در آن روزگاران (به جاي دستگاههاي فيلم برداري و ضبط صوت امروز) گرد مي آمدند كه هر كجا امام صحبت مي كند حفظ كنند و به جامعه عرضه نمايند.
4- تمام نامه هاي امام هم در مركز حكومت بايگاني مي شد و در دست فرمانداران و كارگزاران حكومت نگهداري مي شد، حتي نامه هائي را كه امام براي دشمنان خودش مانند معاويه و عمروعاص نوشته بود آنها نيز اينگونه آثار ارزنده را از دست ندادند و در حفظ و نگهداري آن كوشيدند.
5- بعضي از شاگردان امام عليه السلام مانند زيد بن وهب، برخي از خطبه هاي امام را در زمان آن حضرت نوشته و به صورت كتاب در آوردند و به نام (خطبه هاي اميرالمومنين) به مردم عرضه نمودند، يعني جمع آوري و تدوين سخنان امام، صدها سال قبل از سيد رضي قدس سره توسط شاگردان امام عليه السلام، صورت پذيرفت. [3] .
امام علي عليه السلام صدها سخنراني (خطبه) و دهها نامه و هزاران كلمات حكيمانه دارد كه هزاران افسوس، تنها بخش كوتاهي از آن
[ صفحه 16]
همه رهنمودها به نسل عصر ما رسيده است، و قسمت اعظم آثار امام عليه السلام در جنگهاي ميان مسلمين، و با توطئه استعمارگران، و كتاب سوزي ايادي استعمار، و آتش تعصب و حسادت برخي فرق ناآگاه، و غارت نسخ خطي مسلمين يا از بين رفته و يا از ميان ما رخت بربسته است، و تنها حسرت و اندوه از دست دادن چنين سرمايه هاي عظيمي بر دلهاي پر از اندوه ما نشسته است.
در نهج البلاغه 241 خطبه ثبت گرديد، در صورتي كه سخنراني هاي امام علي عليه السلام فراوان است
مسعودي مورخ معروف كه 100 سال پيش از سيد رضي زندگي مي كرد مي نويسد: مردم بيش از چهارصد و هشتاد و اندي از خطبه هاي امام را حفظ كرده و از آن استفاده مي كنند.[4] .
مشكلات جمع آوري آثار علوي
اولين سوالي كه به ذهن هر محققي مي آيد اين است كه:
با توجه به عظمت و ارزشهاي والاي سخنان امام عليه السلام چرا قبل از سيدرضي جامعه ي اسلامي به فكر تدوين شايسته ي آثار امام عليه السلام نپرداخت؟
[ صفحه 17]
چرا در طول 400 سال (از زمان امام عليه السلام تا سيد رضي) دانشمند محققي، اين ضرورت را درك نكرده و براي استفاده عموم مردم، حركت سازنده اي را آغاز نكرده است؟
و چرا در طول ساليان طولاني «4 قرن» مردم از فيض وجود كتابي مانند نهج البلاغه محروم بوده اند؟ و با مشكلات و دردسرهاي زياد برخي از رهنمودهاي امام را فراهم مي نمودند؟
علت اساسي چيست؟
و ريشه هاي اين ناتواني و كمبود را در كجا بايد جستجو كرد؟
با اندك مطالعه و بررسي تاريخ غم بار و خون آلود (از شهادت امام تا سال 400 هجري) پاسخ سئوالات فوق تا حدودي روشن است، زيرا شيعيان و پيروان اهل بيت عليهم السلام در اين دوره غم بار و خونين، دچار مشكلات فراواني بودند و نمي توانستند آزادانه آثار امام علي عليه السلام را در جوامع آن روز مطرح نمايند و به تاكتيكهاي گوناگوني روي مي آوردند مانند:
1- شيعيان كتابهاي روائي و آثار علوي را از ترس پنهان مي كردند.
2- شيعيان در بسياري از موارد در دل خروارها خاك آثار فرهنگي را دفن مي كردند.
3- شيعيان جرات بيان واقعيت ها را نداشتند.
[ صفحه 18]
4- بسياري از كساني كه حافظ سخنان امام عليه السلام بودند انكار مي كردند.
5- براي حفظ جان دانشمندان شيعه به پنهان كاري و مخفي شدن، روي مي آورند.
و انزواي سياسي شيعيان، هجرتهاي غم بار دانشمندان اسلام، و محروميتهاي جانكاه پيروان امام علي عليه السلام تا قرن چهارم، تداوم يافت و عاشقان و حافظان آثار علوي فرصت تبليغ و ترويج سخنان امام عليه السلام را نيافتند.
امام در قرن چهارم، با پيدايش تحولات سياسي در كشورهاي اسلامي، كه شيعيان حكومت و قدرت، را به دست گرفتند توانستند موفقيتهاي چشم گيري را به دست آوردند كه يكي از آنها تدوين نهج البلاغه مي باشد.
موفقيت سيد رضي قدس سره علل و عوامل گوناگوني دارد كه همه ي آن به تحولات سياسي، فرهنگي قرن چهارم هجري مربوط مي گردد، زيرا سيدرضي قدس سره در سال 359 هجري متولد شد و كار تاليف و تدوين نهج البلاغه در سال 400 پايان پذيرفت. براي اين كه زمينه هاي مناسب آن روزگاران را بهتر مورد شناسايي قرار دهيم بايد به برخي از تحولات مهم قرن چهارم، توجه نماييم، مانند:
اول- اوضاع اجتماعي سياسي شيعيان با انقلاب آل بويه در
[ صفحه 19]
كرمان و با همكاري شيعيان مازندران عوض د و كم كم روي پاي خود ايستادند.
دوم- دانشمندان شيعه در برخي از امور، رهبري مردم را به دست گرفتند.
سوم- حركتهاي وسيع و گسترده اي جهت تاسيس حوزه هاي علميه آغاز شد.
چهارم- از سراسر بلاد اسلامي آن روز دانشمندان فراواني در حوزه هاي علميه ي شيعه گرد آمدند و وظيفه ي تعليم و تربيت دانشجويان و طلاب علوم اسلامي را عهده دار شدند.
پنجم- قرن چهارم تبديل به قرن تاليف و ترجمه و تدوين كتب اسلامي شد.
ششم- شيعيان در برخي از كشورها، حكومت را به دست گرف تند و برخي ديگر در كادر حكومت و رهبري جامعه حضور فعال و تعيين كننده اي پيدا نمودند.
زيبايي هاي نهج البلاغه
نردبان آسمان است اين كلام
هركه از آن بر رود آيد به بام
[ صفحه 20]
ني به بام چرخ كان اخضر بود
بل به بامي كز فلك برتر بود
مطالب و مباحث نهج البلاغه از امام معصومي است كه خود فرمود:
و انا لامراء الكلام و فينا تنشبت عروقه و علينا سدلت غصونه
(همانا، ما فرماندهان سپاه سخن مي باشيم و درخت سخن درميان ما ريشه دوانده و جاگرفته است، و شاخه هاي تنومند آن بر سر ما گسترده و آويخته مي باشد) [1] .
سيد رضي يكي از دانشمندان اديب و فقيه قرن چهارم هجري و جمع آوري كننده سخنان امام در كتبا نهج البلاغه مي گويد:
(سخنان امام علي عليه السلام در بردارنده ي عجايب «بلاغت» و شگفتيهاي «فصاحت « و گوهرهاي درخشنده ي ادبيات عرب و مطالب ارزشمندي در رابطه با مسائل ديني و دنيوي است كه امتيازات ياد شده در هيچ كلامي گرد نيامده است زيرا امام علي عليه السلام يگانه سرچشمه «فصاحت» و منشا و ماخذ «بلاغت» است كه رموز بلاغت از آن بزرگ رهبر معصوم آشكار شده و آئين و راه و رسم فصاحت از او باور گرديده است و از آن پس
[ صفحه 21]
هر گوينده ي سخن پروري از او پيروي كرده و هر واعظ توانايي از سخنان آن حضرت كمك و ياري طلبيده است) [2] .
يكي از دانشمندان مسيحي، استاد امين نخله مي نويسد:
(هرگاه كسي بخواهد بيماري روح و روان خود را درمان كند بايد به گفتار امام علي عليه السلام در نهج البلاغه روي آورد و راه و روش زندگي را در پرتو اين كتاب ارزشمند بياموزد) [3] .
و در جواب كسي كه از او درخواست نمود تا صد كلمه، از نهج البلاغه را برايش انتخاب كند، نو شت:
(با توجه به عظمت و ارزش مطالب نهج البلاغه، به خدا قسم نمي دانم چگونه از ميان صدها كلمه نوراني فقط صد كلمه آن را انتخاب نمايم؟ من كه از انتخاب يك كلمه آن هم عاجزم، به هر حال در صورتي كه دستم ياقوتهاي درخشنده را زير و رو مي كرد چشمانم از پرتو آنها خيره مي شد به درخواست شما جامه ي عمل پوشاندم) [4] .
و يكي از دانشمندان اهل سنت، استاد حسين نائل مرصفي، استاد فن بلاغت و بيان در دانشكده ي درالعلوم مصر و يكي از مدرسين دانشگاه الازهر مي نويسد:
[ صفحه 22]
(نهج البلاغه كتابي است كه خداوند آن را دليل روشني قرار داد تا ثابت كند كه امام علي (رضي الله عنه) بهترين شاهد زنده ي نورانيت و پرتو بخش قرآن و حكمت و دانش و هدايت و اعجاز و فصاحت آن كتاب آسماني است)
آيات و نشانه هاي حكمت ارزنده و قوانين صحيح سياست و پندهاي روشن و دلنشين و برهان هاي گويا و استواري كه علي عليه السلام در اين كتاب آورده خود دليل فضيلت مافوق تصور و بهترين آثار يك پيشواي به حق است كه هيچ يك از حكماي بزرگ و فلاسفه ي عالي مقام و نوابغ روزگار نظير آن را نياورده اند) [5] .
[ صفحه 25]
راه مقابله با مشكلات جواني از ديدگاه نهج البلاغه
وقتي كه نوجوان آرام آرام دوران نوجواني را پشت سر مي گذارد و وارد مرحله اي حساس و زيبا به نام جواني مي شود كه كانون قدرت و تحرك و عواطف و احساسات است. مشكلات فراواني از نظر رواني دامنگير اوست كه اگر به درستي شناسائي نشود، و با روشهاي صحيح اخلاقي، تربيتي با آن مقابله نگردد، خطرات فراواني بر سر راه تكامل جوانان قرار خواهد گرفت كه در آينده ي زندگي آنان نقش تخريبي غيرقابل جبراني دارد.
امروز در كشورهاي پيشرفته، شناسائي برخي از مشكلات رواني جوانان و شيوه هاي درمان آن برعهده ي روانشناسان و روانكاوان است كه با كاوش در روان جوانان با شيوه هاي صحيح آناليز «پسي كاناليزم» تلاش دارند تا ريشه هاي بدانديشي ها،
[ صفحه 26]
اضطرابها، و بيماريهاي رواني را كشف كنند، سپس با روشهاي كاربردي «روان درماني» آن را از ناخودآگاه روح آدمي بزدايند.
در صورتي كه مسئله ي بيماريهاي رواني، و شيوه هاي درمان روح آدمي در چهارده قرن قبل در مجموعه ي تعاليم حضرت اميرالمومنين عليه السلام مطرح بوده است كه امروز افق علم روانشناسي روز، مي خواهد به مرزهاي دانش علوي نزديك شود كه برخي از نمونه هاي آن را در اين جزوه مطالعه خواهيد كرد.
>راه درمان بيماريهاي رواني
>راه مقابله با خجالت كشيدن
>راه مقابله با ترسيدن
>راه مقابله با طغيان شهوت
>كنترل عشق ورزي
>راه درمان خودپسندي
>راه مقابله با ياس و نااميدي
>راه مقابله با دشمني و كينه توزي
>راه مقابله با حسادت
>راه مقابله با اضطرابهاي رواني
راه درمان بيماريهاي رواني
درگذشته هاي دور باور نمي كردند كه انسان داراي روح و روان است.
و با اصالت دادن به ماده «ماترياليسم» و رواج مكاتب مادي، اصالت روح «اسپريتيسم» را انكار مي كردند.
>اثبات اصالت روح
>راه درمان روان
اثبات اصالت روح
پس از آنكه به روح و اصالت روح ايمان آوردند، نمي دانستند كه روح چونان جسم آدمي بيمار مي شود، آفت زده مي گردد، خسته مي شود، زنگار مي گيرد.
كه هم اكنون با پيشرفت علوم روانشناسي و روانكاوي، حقائق ياد شده را باور كردند.
امام علي عليه السلام در نهج البلاغه در چهارده قرن قبل، هم به اصالت
[ صفحه 27]
روح آدمي اشاره فرمود، و هم بيماريهاي رواني را برشمرد، و هم روانشناسي درمني، يا روان درماني را مطرح كرد، و شيوه هاي صحيح روانكاوي و پالايش روح را از نظر كاربردي به بحص و بررسي گذاشت.
1- قال علي عليه السلام:
ان هذه القلوب تمل كما تمل الابدان فابتغوا لها طرائف الحكم
امام علي عليه السلام فرمود:
(همانا اين روح هاي شما چونان بدنهاي شما خسته و افسرده مي شوند، براي درمان آنها از كلمات زيبا و حكمت آميز استفاده كنيد [1] .
هرگاه ناراحت و افسرده ايد، روح و روان را با شنيدن يك نوار اخلاقي، از يك استاد خودساخته ي اخلاق، دگرگون و شاداب سازيد.
در خدمت عارف پاك باخته اي زانو زده سخنان زيبا و پرجاذبه اخلاقي، عرفاني بشنويد.
اشعار زيبا و حكيمانه اي را مطالعه كنيد يا بشنويد.
در اين رهنمود، امام عليه السلام به «اصالت روح» و «بيماريهاي رواني»
[ صفحه 28]
و روش درمان بيماريهاي رواني اشاره فرمود
راه درمان روان
امام در رهنمود ديگري، قرآن و آشنائي با معارف گرانسنگ آن را درمان انواع بيماريهاي رواني معرفي مي كند زيرا كه مباحث در راستاي شناخت روح و روان و روش هاي درمان بيماريهاي رواني است.
2- قال علي عليه السلام:
و تعلموا القرآن فانه احسن الحديث، و تفقهوا فيه فانه ربيع القلوب
امام علي عليه السلام فرمود:
(قرآن را بياموزيد كه بهترين گفته هاست، و در قرآن فراوان بيانديشيد كه بهار دلهاست) [1] .
شنيدن آيات قرآن و مطاله و ارزيابي مطالب آن از نظر «گفتار درماني» فوائد و آثار فراواني دارد.
راه مقابله با خجالت كشيدن
يكي از بيماريهاي رواني كه ممكن است مشكلات اخلاقي در
[ صفحه 29]
روابط اجتماعي براي جوانان پديد آورد خجالت كشيدن افراطي است.
البته بسياري خجالت مي كشند و در هر كاري و در هر اجتماعي شركت نمي كنند، هر حرفي را نمي زنند كه نوعي خويشتن داري و حفظ نفس است و. مي تواند پسنديده باشد و تا حدودي بخصوص براي بانوان لازم است.
اما خجالت كشيدن افراطي كه عامل انزواطلبي و كناره گيري از جامعه مي شود، براي جوانان خطرساز است و مي تواند آنان را از روابط اجتماعي دور نگه داشته و تبديل به انسانهاي خود محور و ايده ال گرا نمايد.
>راه درمان خجالت زدگي
>خطرات انزواگرايي
راه درمان خجالت زدگي
روانشناسان تربيتي مي گويند
اگر جوانان دچار حالت «خجالت كشيدن افراطي» شدند يكي از راههاي درمان آن، كشاندن آنها به زندگي اجتماعي و شركت دادنشان به مراسم عمومي و اجتماعات گوناگون در مناسبتهاي سياسي است، تا روح انزواطلبي در زندگي اجتماعي تعديل شود.
امام نيز زندگي اجتماعي را توصيه مي كنند.
3- قال علي عليه السلام:
و الزموا السواد الاعظم فان يد الله مع الجماعه
[ صفحه 30]
امام علي عليه السلام فرمود:
(به جمعيت هاي بزرگ بپيونديد زيرا دست خدا با جماعت است) [1] .
خطرات انزواگرايي
پس از طرح ضرورت زندگي اجتماعي، به خطرات انزواگرائي و تنهائي مي پردازد و هشدار مي دهد كه انسانهاي تنها و خودمحور به كمال اخلاقي نخواهند رسيد.
و در انواع مشكلات درهم شكسته خواهند شد.
4- قال علي عليه السلام:
و اياكم و الفرقه، فان الشاذ من الناس للشيطان كما ان الشاذ من الغنم للذئب
امام علي عليه السلام فرمود:
(از تنهائي و پراكندگي بپرهيزيد، زيرا انسان تنها طعمه ي شيطان است چونان كه گوسفند تنها طعمه ي گرگ مي باشد) [1] .
پس نوجوان يا جواني را كه دچار خجالت افراطي است بايد به
[ صفحه 31]
اجتماعات كشاند،
تا در اجتماعات شركت كند،
در ميان دوستان و آشنايان مقاله اي بخواند،
در روابط اجتماعي خانوادگي، مهمانها را پذيرائي كند تا به تدريج خجالت كشيدن او تعديل شود.
راه مقابله با ترسيدن
يكي ديگر از آفات جواني، ترسيدن است.
درست است كه ترس در انسان ريشه در غريزه دارد، و تا حدودي غريزه ي ترس و ترسيدن براي انسان مفيد است و عامل بازدارنده اي است كه دست به هر كاري نزند، و با احتياطهاي لازم زندگي كند.
اما اگر غريزه ي ترس از اعتدال خارج شد، و جوان تبديل به انساني ترسو و بزدل گرديد، ديگر نمي تواند در بازسازي جامعه ي خود نقشي داشته باشد و جرات كارهاي مفيد و لازم را نيز ندارد و تبديل به انسانهايي ذلت پذير و بي تفاوت مي گردد كه خطر بسيار مهمي است.
[ صفحه 32]
>راه درمان ترس
>نقش ترس از خدا
راه درمان ترس
يكي از راههاي درمان ترسيدن، تماس مستقيم يا دخالت كردن در همان كاري است كه انسان از آن مي هراسد، بايد نزديك شد و از نظر كاربردي در عمل به مقابله پرداخت تا ترس زايل گردد.
اگر از تاريكي مي ترسد، سعي كند در تاريكي راه برود، قدم بزند
اگر از آب رودخانه يا دريا مي ترسد سعي كند با وسائل لازم در آنجاها شنا كند.
وارد آب شود، و با عمق آبها آشنا گردد
اگر مي ترسد كاري را خراب انجام دهد، به همان كار بپردازد، و بارها و بارها تمرين كند تا ترس و واهمه از جان او رخت بربندد.
5- قال علي عليه السلام:
اذا هبت امرا فقع فيه فان شده توقيه اعظم مما تخاف منه امام علي عليه السلام فرمود:
(هرگاه از چيزي مي ترسي، خود را در آن بيفكن كه گاهي ترسيدن از آن چيز مهم تر از واقعيت خارجي است) [1] .
انسان بايد بداند كه قابليتهاي وجودي او والاتر از انواع
[ صفحه 33]
ترسهاست، چيزي نيست كه قابل حل شدن نباشد، مشكلي نيست كه آسان نگردد، و ترسي نيست كه برطرف نشود
پس ترسيدن يكي از غرائز روان آدمي، و يكي از نعمتهاي الهي است كه براي ارزيابي صحيح مسائل، و احتياطهاي ضروري در امور زندگي، لازم است، اما نبايد در وجود آدمي طغيان كند و انسان را موجودي ترسو و كم جرات مبدل سازد.
نقش ترس از خدا
يكي ديگر از روشهاي مقابله با ترس، ياد خدا، و توجه به قدرت لايزال الهي است.
كه هرگونه ترسي را از دلها مي زدايد، انساني كه تنها از خدا مي ترسد، از چيز ديگري هراس ندارد.
6- قال علي عليه السلام:
و كل رجاء الا رجاء الله تعالي فانه مدخول، و كل خوف محقق الا خوف الله فانه معلول
امام علي عليه السلام فرمود:
(هر اميدي جز اميد به پرودگار، بيهوده است، و هر ترس قطعي جز ترس از خدا نادرست است) [1] .
[ صفحه 34]
راه مقابله با طغيان شهوت
غريزه ي شهوت، يكي از نعمتهاي الهي عطا شده به انسان است، تا:
نسل آدمي تداوم يابد،
و زندگي زناشوئي شكل گيرد،
و خانه و خانواده سامان يابد،
و بخشي از لذتهاي حلال و سرگرمي هاي مفيد انسان تحقق پيدا كند.
از اين رو غريزه ي شهوت چونان ديگر غرائز مشترك ميان انسان و ديگر حيوانات، بايد كنترل و تعديل شود، و در پرتو قوانين و مقررات الهي مانند، ازدواج دائم يا موقت، تك همسري يا تعدد زوجات، ارضاء شود، و جايگاه شايسته ي خود را بازيابد.
در اسلام هرگز با غريزه ي شهوت برخوردهاي غيرمنطقيط نشده است كه عده اي به رياضت كشيدن تن در دهند و يا ترك لذت و ترك شهوت را تبليغ كنند.
غريزه ي شهوت بايد چونان غريزه ي علم خواهي، تشنگي و گرسنگي، يا دوست يابي، شناسائي و تعديل گردد.
[ صفحه 35]
>ضرورت كنترل شهوت
>راه مقابله با شهوت حرام
ضرورت كنترل شهوت
اما آنچه كه براي نسل جوان خطرساز است، طغيان شهوت و روي آوردن به شيوه هاي غلط استفاده از آن است، اگر همه ي وجود جوان را تحريكات شهواني پرسازد، و با مشاهده ي عكسهاي مبتذل و فيلمهاي مسموم، تحريك شود، و شهوت تعديل نگرد ، نسل جوان به انواع آلودگي ها مبتلا شده و همه ي سرمايه هاي علم و عقل و ارزشهاي انساني خود را از دست مي دهد و اصالت خانواده و سلامت نسل، ضربه پذير مي شود.
امام نسبت به كنترل شهوت رهنمود مي دهد.
7- قال علي عليه السلام:
فرحم الله امرا نزع عن شهوته، و قمع هوي نفسه امام علي عليه السلام فرمود:
(خدا رحمت كند كسي را كه شهوت خود را كنترل كند و هوسهاي سركش را در جان خود ريشه كن سازد) [1] .
راه مقابله با شهوت حرام
پس از طرح اصل تعديل و كنترل شهوت به يكي از راههاي
[ صفحه 36]
مقابله اشاره مي كند و آن آخرت طلبي و توجه به بهشت جاويدان است.
8- قال علي عليه السلام:
فمن اشتاق الي الجنه سلا عن الشهوات، و من اشفق من النار اجتنب المحرمات
امام علي عليه السلام فرمود:
(كسي كه مشتاق بهشت است از شهوات ناروا فاصله مي گيرد، و كسي كه از آتش جهنم هراس دار از حرام الهي پرهيز مي كند) [1] .
كنترل عشق ورزي
نام انسان از واژه ي «انس» گرفته شد.
در انسان غريزه ي دوست يابي وجود دارد
و آنگاه كه «هورمون بلوغ» در خون نوجوان ريخته شد، غريزه ي «همسرخواهي» در جوان رشد مي كند، به دنبال يافتن همسر و شريك زندگي است.
پس عشق ورزي يك غريزه است، از نعمتهاي الهي است كه انسان آثار خود را دوست دارد و به آن عشق مي ورزد.
انسان زن و فرزند خود را دوست دارد و نسبت به آنان عشق مي ورزد.
[ صفحه 37]
پس چرا در روانشناسي تربيتي و تعاليم اسلامي، رهنمودهاي نسبت به كنترل و تعديل عشق ورزي وجود دارد؟
اصل «غريزه ي عشق ورزي» در انسان يك حقيقت زيباست اما اگر چونان ديگر غرائز طغيان كند، و جايگا اصلي خود را بازنيابد، و در هرجا و نسبت به هركسي رنگ تعلق پذيرد خطرناك است.
غريزه ي عشق ورزي چون غريزه ي شهوت بايد قانونمند شود.
بودند انسانهائي كه با عشق ورزي جاهلانه نسبت به زني آلوده، زندگي خود را تباه كردند، يا كشوري را به آتش كشيدند.
يا چون طاغوت زمان حضرت يحييح پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم كه مي خواست با دختر خود ازدواج كند و چون آن بزرگ پيامبر الهي مخالفت كرد، سر مقدس او را بريد و براي طاغوت ديگري هديه فرستاد.
>خطر عشق دروغين
>شناخت جايگاه عشق
خطر عشق دروغين
با عشق ورزي كوركورانه، و به طغيان آمده، خانواده هائي بر باد رفت، و آمار طلاق در بسياري از كشورها سير صعودي پيمود، و فرزندان فراواني بي سرپرست شدند كه امام رهنمود داد:
9- قال علي عليه السلام:
و من عشق شيئا اعشي بصره، و امرض قلبه، فهو ينظر بعين غير صحيحه.
[ صفحه 38]
امام علي (ع) فرمود:
(كسي كه به چيزي عشق ناروا پيدا كند، چشم او را كور كرده و قلب او بيمار مي گرد پس آنگاه با چشمي معيوب به مسائل مي نگرد و نمي تواند واقعيت ها را درست مشاهده كند) [1] .
شناخت جايگاه عشق
پس بايد جايگاه عشق و عشق ورزي را شناخت.
بايد دانست كه به چه چيزهايي مي توان عشق داشت؟ و در كجاها بايد عشق ورزيد؟
از ديدگاه نهج البلاغه محبت و دوستي، عشق و عشق ورزي بايد در چهارچوب حلال الهي تعديل شود و از محدوده ي حرام فاصله گيرد. 10- قال علي عليه السلام:
ان الجنه حفت بالمكاره، و ان النار حفت بالشهوات
امام علي عليه السلام فرمود:
(همانا بهشت در انجام اعمال دشوار، و آتش جهنم در پرتو شهوات است) [1] .
[ صفحه 39]
راه درمان خودپسندي
يكي از آفتهاي دوران جواني، خودپسندي و غرورزدگي است.
چون انسان خود را دوست دارد، آثار و كردار خود را دوست دارد.
اگر غريزه ي خود دوستي «حب ذات» تعديل نگردد، انسان تبديل به موجودي مغرور، مستبد، خود محور شده و از انواع زمينه هاي رشد اجتماعي محروم مي گردد. به مشورت كردن روي نمي آورد و از ره آوردهاي تجربيات ديگران در علوم و فنون محروم است، نه خود راه سعادت را مي پيمايد و نه مي تواند در آينده ي جامعه ي خود نقش تعيين كننده اي داشته باشد.
>ره آورد شوم خودپسندي
>ياد مرگ درمان خودپسندي
ره آورد شوم خودپسندي
يكي از راههاي مبارزه با غرور توجه به ره آورد شوم آن است
11- قال علي عليه السلام:
و الشقي من انخدع لهواه و غروره
اما علي عليه السلام فرمود:
(انسان سعادتمند آنكه از رفتار و كردار ديگران پند گيرد، و انسان بدبخت و بدكار كسي كه تسليم هواي نفس و غربزدگي باشد) [1] .
[ صفحه 40]
چون انسان مغرور و خودپسند به نصيحتهاي ديگران گوش فرانمي دهد، از حوادث روزگار عبرت نمي گيرد از اين رو جز تيره روزي و عذاب الهي در انتظار او نمي باشد.
گوشي كه از نصيحت پيران نه پند برد
روزي بود كه مي دهدش چرخ مالشي
ياد مرگ درمان خودپسندي
يكي از راههاي مقابله با خودپسندي و غرور توجه به قيامت و مرگ و رفتن از دنياست، اگر بداند سرانجام بايد در دل خروارها خاك آرام گيرد، و زندگي او به چند روزه دنيا محدود است، هرگز دچار غرورزدگي نخواهد شد.
12- قال علي عليه السلام:
لو راي العبد الاجل و مصيره لابغض الامل و غروره
امام علي عليه السلام فرمود:
(اگر بنده ي خدا به پايا عمر و سرانجام زندگي بنگرد، آرزوهاي دروغين و غرور را دشمن مي دارد) [1] .
[ صفحه 41]
راه مقابله با ياس و نااميدي
انسان به اميد و اميدواري زنده است
حركت و تلاش مداوم انسان به روح اميدواري متكي است
اگر اميد از انسان گرفته شود، نمي تواند به زندگي ادامه دهد
>نقش اميد در سازندگي ها
>نقش صبر در اميدواري
نقش اميد در سازندگي ها
جوانان كه آينده سازان كشورند بايد سرشار از اميد باشند، تا نيروي جواني را در راه بازسازي كشور به كار گيرند، خود را بسازند، و فرداي بهتري را پديد آورند.
13- قال علي عليه السلام:
الرجاء مع الجائي، و الياس مع الماضي
امام علي عليه السلام فرمود:
(بايد به آينده اميدوار، و از گذشته مايوس بود) [1] .
زيرا فرصتهاي از دست رفته بازنمي گردد، بايد به آينده نظر دوخت و از دست رفته ها را جبران كرد و هرگز نبايد دچار ياس و نااميدي شد زيرا شكست و پيروزي همواره در زندگي انسان وجود دارد اگر در گذشته نسبت به انتخابي، نسبت به كاري شكست خورديم نبايد مسئله را تمام
[ صفحه 42]
شده تصور كنيم و نااميد گرديم كه شكست مقدمه پيروزي است.
بايد آينده را دريافت، و به افق روشن آينده نظر دوخت و با كار و تلاش، با استقامت و پايداري بازسازي و سازندگي حتي براي يك لحظه فراموش نكرد.
نقش صبر در اميدواري
يكي از راههاي مبارزه با نااميدي صبر و بردباري است كه سعدي نيكو سرود.
صبر و ظفر هر دو دوستان قديمند
بر اثر صبر نوبت ظفر آيد
14- قال علي عليه السلام: فان صبرك علي ضيق امر ترجو انفراجه و فضل عاقبته خير من غدر تخاف تبعته
امام علي عليه السلام فرمود:
(صبر و بردباري تو در تنگناها كه اميد گشايشي به پيروزي وجود دارد بهتر از پيمان شكني است كه از مجازات آن مي هراسي) [1] .
[ صفحه 43]
راه مقابله با دشمني و كينه توزي
>ضرورت پرهيز از دشمني ها
>ياد قيامت و تعديل دشمني ها
ضرورت پرهيز از دشمني ها
چون جوانان كانون عواطف و احساسات مي باشند ممكن است دستخوش طغيان ها و زياده رويها گردند، در محبت ورزيدن يا در دشمني و كينه توزي دچار افراط و تفريط گردند، گرچه اصل دوستي با دوستان، و دشمني با دشمنان بر اساس جاذبه و دافعه اي است كه در هر انساني وجود دارد اما از زياده رويها بايد پرهيز كرد.
15- قال علي عليه السلام:
و اتقوا مدارج الشيطان و مهابط العدوان
امام علي عليه السلام فرمود:
(از گام نهادن به راههاي شيطان و از وارد شدن به پستي هاي بي مورد بپرهيزد)[1] .
آنگاه به يكي از راههاي پرهيز از كينه توزي و دشمني هاي بي مورد اشاره مي كند و آن ياد قيامت است.
ياد قيامت و تعديل دشمني ها
اگر همه ي اعمال ما در روز قيامت بررسي مي شود و پاداش يا
[ صفحه 44]
مجازات اعمال در انتظار ماست پس بايد از دشمني ها و كينه توزيها پرهيز كنيم كه توشه ي خطرناكي براي آن روز است.
16- قال علي عليه السلام:
بئس الزاد الي المعاد العدوان علي العباد
امام علي عليه السلام فرمود:
(بدترين توشه ي روز قيامت، دشمني كردن بيمورد با بندگان خداست) [1] .
راه مقابله با حسادت
هر انساني سعي دارد تا از ديگران پيشي گيرد و امتيازاتي به دست آورد حس مسابقه و سرعت گرفتن «تفوق طلبي» يك احساس ظريف و زيباي روح آدمي است كه عامل اصلي تحرك و تلاش است.
هر انساني بايد تلاش كند كه از ديگران در علم و دانش و ارزشها سبقت گيرد، و نسبت به آنانكه از او برترند،پيشي گرفتند بايد احساس محبت كند، و با خود بيانديشد كه چرا نتوانست چونان انسانهاي برتر و ممتاز به مراحل نهائي تكامل رسد كه اين غبطه خوردن است كه بگويد:
اي كاش من هم مانند آزادگان و سرفرازان موفق بودم!!
[ صفحه 45]
اما اگر اين غريزه هدايت نشود انسان دچار حسادت مي گردد، و در حسادت انواع دشمني ها شكل مي گيرد كه مي گويد
چرا بايد ديگران از من بهتر باشند؟
چرا بايد ديگران پيشرفت كنند؟
>خطرات حسادت
>توجه به آثار شوم دشمني ها
خطرات حسادت
آفت حسادت اگر ريشه كن نگردد مي تواند سلامت جسم و روح انسان را تهديدكند كه امام رهنمود داد:
17- قال علي عليه السلام:
و لا تحاسدوا فان الحسد ياكل الايمان كما تاكل النار الحطب
امام علي عليه السلام فرمود:
(نسبت به يكديگر حسادت نورزيد كه همانا حسد ايمان را نابود مي كند چونانكه آتش هيزم را) [1] .
توجه به آثار شوم دشمني ها
يكي از راههاي مقابله با صفت نارواي حسد، شناخت آثار شوم و خطرناك آن است.
[ صفحه 46]
اگر بداند كه حسد ورزيدن چگونه روان او را بيمار مي سازد، و زمينه ي انواع بيماريها را فراهم مي كند هرگز به حسد ورزيدن روي نمي آورد.
18- قالي علي عليه السلام:
صحه الجسد، من قله الحسد
امام علي عليه السلام فرمود:
(سلامت جسم در پرهيز از حسد است) [1] .
راه مقابله با اضطرابهاي رواني
زندگي انسان بخصوص نسل جوان پر از تلخي ها و شيريني هاست.
تحولات مهم سياسي و نگران كننده همواره با زندگي انسان شكل مي گيرد كه انواع اضطرابها و نگرانيها را به همراه دارن د.
تحولات فراواني كه يا بر اثر عوامل طبيعي مانند، زلزله و طوفانها پديد مي آيند.
يا در حواث روزمره مانند تصادفهاي ناگوار در زمين و هوا مطرح مي شود و يا در جنگ و تجاوز بيگانگان انواع اضطرابها انسان را محاصره مي كند
و يا ريشه هاي بينشي دارد
[ صفحه 47]
انسانهائي كه داراي باورهاي عميق معنوي نيستند، نسبت به آينده و تحولات آن دچار تزلزل و اضطراب مي شوند.
چه بايد كرد تا اضطرابهاي گوناگون، روح ما را متزلزل نسازند؟
و سلامت رواني ما را تهديد نكند؟
>نقش ياد خدا در آرامش روان
>ياد مرگ و آرامش روان
نقش ياد خدا در آرامش روان
يكي از راههاي مقابله با اضطرابهاي رواني، ياد خدا در همه ي حالات است.
19- قال علي عليه السلام:
افيضوا في ذكر الله فانه احسن الذكر
امام علي عليه السلام فرمود:
(در ياد خدا غرق شويد كه ياد خدا بهترين يادهاست) [1] .
ياد مرگ و آرامش روان
يكي ديگر از راههاي مقابله با اضطرابهاي رواني ياد مرگ و توجه به قيامت است.
آنانكه به آينده ي زندگي انسان توجه ندارند.
و مرگ و پايان زندگي را باور نمي كنند، و فراموش كردند كه بايد
[ صفحه 48]
روزي از اين دنيا بروند و زمان رفتن نيز معلوم نيست و فكر مي كنند كه هميشه هستند، از تحولات گوناگون رنج مي برند، و براي از دست دادن مال يا موقعيتهاي سياسي نگران شده دچار اضطراب مي گردد و آرامش رواني را از دست مي دهند. كه ياد قيامت، انسان را به واقع بيني نزديك و با واقعيت ها آشنا مي سازد.
20- قال علي عليه السلام:
يا بني اكثر من ذكر الموت و ذكر ما تهجم عليه و تفضي بعد الموت اليه
امام علي عليه السلام فرمود:
(اي پسرم، فراوان مرگ را به ياد آور، و به ياد آن باش كه به سوي آن مي روي و براي پس از مرگ فراهم كرده اي) [1] .
اميدواريم با شناخت نعمتهاي الهي، و مشكلات و آفتهاي رشد و تكامل و شناخت راههاي صحيح مقابله با آن، دوران جواني را شيرين و زيبا به پايان بريم.
ان شاءالله